Cách bố trí bàn thờ gia tiên của 3 miền có gì khác nhau?

Thờ cúng tổ tiên là nét đẹp truyền thống của người Việt và bàn thờ gia tiên chính là không gian linh thiêng, trang trọng trong mỗi gia đình.

Nhưng mỗi vùng lại có cách bố trí bàn thờ gia tiên khác nhau. Cùng Trúc Lâm An đi dọc chiều dài đất nước để khám phá tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên của 3 miền Bắc, Trung, Nam nhé! 

1. Tầm quan trọng của bàn thờ gia tiên trong văn hóa Việt Nam

“Con người có tổ có tông, như cây có cội như sông có nguồn” theo quan niệm truyền thống, bàn thờ gia tiên là một phần không thể thiếu của mỗi gia đình người Việt, không phân biệt sang, nghèo hay địa vị xã hội. 

Thể hiện lòng thành kính, tưởng nhớ công ơn sinh thành, dưỡng dục của các vị tiền nhân cũng như niềm tin sâu sắc của người Việt với sự kết nối linh thiêng giữa hai cõi trần và cõi thiêng qua việc thờ cúng tổ tiên. 

Bàn thờ gia tiên không chỉ đơn thuần là nơi thờ cúng tổ tiên, mà còn là điểm tựa tinh thần, nơi hun đúc đạo lý làm người, vun đắp tình cảm gia đình và gìn giữ truyền thống văn hóa Việt. Vào các dịp như Tết, giỗ tổ, ngày rằm hay mồng một, dù sinh sống gần hay xa quê, con cháu đều luôn chú trọng đến việc thắp hương, chăm chút bàn thờ với tất cả lòng thành kính và cầu mong sự che chở, phù hộ từ tổ tiên.

Với nhiều gia đình, bàn thờ chính là một phần quan trọng của ngôi nhà, là nơi linh thiêng nhất. Mỗi lần thắp nén hương thơm trên bàn thờ gia tiên, con cháu như được nhắc nhở phải biết sống ngay thẳng, gìn giữ nền nếp gia đình và tiếp nối những giá trị tốt đẹp mà tổ tiên đã vun đắp qua bao thế hệ.

2. Cách bố trí bàn thờ gia tiên theo phong tục 3 miền Bắc, Trung, Nam

Ngoài là nơi tưởng nhớ tổ tiên, bàn thờ gia tiên còn là không gian kết nối tâm thức trong văn hóa tâm linh của người Việt. Thể hiện lòng thành kính và nếp sống đạo hiếu. 

Tuy nhiên, do sự khác biệt vùng miền về văn hóa, thẩm mỹ và điều kiện sống, cách bố trí bàn thờ gia tiên ở ba miền Bắc - Trung - Nam có những đặc điểm riêng biệt.

2.1. Cách bày bàn thờ gia tiên ngày Tết 

Miền Bắc: Bàn thờ được bày biện đầy đủ ngũ quả (tượng trưng cho 5 hành Kim - Thủy - Mộc - Hỏa - Thổ và cũng là 5 ước nguyện về Phúc - Lộc - Thọ - Khang - An), bánh chưng, mâm cỗ cúng tất niên và giao thừa. Đèn nến đỏ, câu đối đỏ, hoa tươi (đặc biệt là hoa đào hoặc lay ơn) được sử dụng để tăng phần trang trọng.

Miền Trung: Chịu ảnh hưởng từ văn hóa cung đình Huế, bàn thờ ngày Tết ở miền Trung thường chú trọng sự tinh tế và nghi lễ. Ngoài bánh tét và ngũ quả (đại diện phúc - quý - thọ - khang - ninh) như thanh long (rồng mây gặp hội), nải chuối (thường mốc) biểu tượng che chở bao bọc, dưa hấu căng tròn ruột đỏ mang lại ngọt ngào may mắn, cầu mong sức khỏe và tiền bạc, nhiều gia đình còn cúng rượu, trầu cau, đèn dầu, và bày biện lư đồng, bình hoa sen.

Miền Nam: Cách bày trí bàn thờ gia tiên miền Nam thường đơn giản nhưng ấm cúng, với trái cây đặc trưng vùng miền như mãng cầu, dừa, đu đủ, xoài (theo quan niệm Cầu - Vừa - Đủ - Xài), bánh tét, hoa mai vàng rực rỡ và hương trầm nhẹ nhàng.

Bàn thờ gia tiên ngày Tết miền Nam kiêng không để chuối Chuối (chuối nhúi không thuận làm ăn ); lê (lê lết, dễ thất bại); hay quả cam, quýt (quýt làm cam chịu).

2.2. Cách trang trí bàn thờ gia tiên ngày cưới, hỏi 

Trong lễ cưới hỏi, bàn thờ gia tiên là nơi linh thiêng chứng giám cho sự gắn kết của đôi lứa, nên được chuẩn bị kỹ lưỡng:

• Miền Bắc: Bàn thờ được lau dọn sạch sẽ, bày mâm ngũ quả, hoa tươi (thường là hoa hồng đỏ hoặc cúc vàng). Đèn nến, trầu cau, và ảnh thờ tổ tiên được sắp xếp gọn gàng, cân đối. Có nơi còn thắp nến long phụng để cầu phúc.
• Miền Trung: Trang trí bàn thờ theo phong cách tinh xảo, thanh nhã, với hoa sen, hoành phi câu đối, và mâm lễ cúng gồm rượu, trà, bánh phu thê hoặc chè xôi. Các nghi thức rước dâu, lễ gia tiên được tổ chức trang trọng.
• Miền Nam: Bàn thờ được đặt mâm quả cưới, bánh kem, bánh su sê, hoa tươi và đèn cầy đỏ. Không gian thường trang trí thêm rèm đỏ hoặc lụa điều, tạo cảm giác ấm cúng và phúc lành.

Bàn thờ gia tiên ngày cưới hỏi 3 miền có sự khác nhau

>> Xem thêm: Phong tục cưới hỏi miền Bắc và miền Nam có gì khác nhau

3. Lưu ý chung về cách bố trí bàn thờ gia tiên

Dù ở vùng miền nào, khi bố trí bàn thờ gia tiên cũng cần tuân thủ những nguyên tắc cơ bản nhằm giữ gìn sự trang nghiêm, thanh tịnh và đúng đạo lý tổ tiên.

3.1. Những điều nên làm khi bày trí bàn thờ gia tiên

• Chọn hướng bàn thờ phù hợp với phong thủy:

Hướng bàn thờ thì tùy thuộc vào tuổi của gia chủ nhưng thông thường người Việt hay chọn hướng Nam, vì theo đạo Phật hướng Nam là hướng của bát nhã, tức trí tuệ, hướng của sự sáng tạo, của sinh lực tràn trề, đầy dương khí. Cũng nhiều gia đình chọn hướng Tây để đặt bàn thờ với quan niệm hướng này hòa hợp âm dương, nên yên ổn và phát triển.

• Giữ bàn thờ luôn sạch sẽ, trang nghiêm: 

Bàn thờ là không gian linh thiêng, vì vậy cần được lau dọn thường xuyên, tránh để bụi bặm, mạng nhện bám lâu ngày. Nước và hoa tươi không nên để quá lâu, khi héo phải bỏ đi và thay mới. 

Hương đèn cần kiểm tra thường xuyên, không để chân hương quá nhiều trong bát hương, cũng không để nến cháy dở làm mất mỹ quan. Không gian xung quanh bàn thờ cũng cần gọn gàng, thông thoáng, tránh để đồ vật linh tinh làm mất đi sự trang nghiêm vốn có.

Lưu ý chung về cách bố trí bàn thờ gia tiên

• Sử dụng vật phẩm có ý nghĩa tâm linh:

Mỗi vật phẩm trên bàn thờ đều mang một giá trị biểu tượng sâu sắc. Bát hương là trung tâm của bàn thờ, nên dùng loại gốm sứ hoặc đồng tốt, không sứt mẻ. Đèn thờ đặt 2 bên tượng trưng cho mặt trăng và mặt trời, ảnh thờ, hoành phi, câu đối, lọ hoa, mâm bồng... nên được lựa chọn kỹ càng, tránh dùng vật phẩm làm từ nhựa rẻ tiền, màu sắc sặc sỡ.

3.2. Những điều cần tránh trong cách bày bàn thờ gia tiên 

• Đặt bàn thờ ở nơi ô uế, ồn ào: Tránh đặt bàn thờ gần nhà vệ sinh, phòng bếp, hoặc dưới xà ngang vì mấy chỗ đó sẽ làm mất đi sự thanh tịnh và trang nghiêm.
• Hạn chế dùng đồ vật không phù hợp: Những món bằng nhựa rẻ tiền, màu sắc quá sặc sỡ hay những thứ không liên quan đến thờ cúng, tốt nhất không nên bày lên bàn thờ. Mỗi vật đặt lên đó đều nên được chọn với sự tôn trọng và suy xét kỹ.

3.3. Mẹo trang trí bàn thờ gia tiên hiện đại

Bạn có thể kết hợp truyền thống với tiện nghi hiện đại để bố trí bàn thờ gia tiên. Trong các căn hộ đô thị, có thể dùng đèn LED vàng ấm, hoa giả cao cấp, kệ thờ treo tường gọn gàng miễn vẫn giữ được sự tôn nghiêm, cân đối.

Bên cạnh đó, nhiều nhà cũng tận dụng không gian nhỏ. Thay vì bàn thờ lớn, có thể chọn tủ thờ nhỏ hoặc bàn thờ dạng module, kết hợp vách ngăn CNC có hoa văn truyền thống để tiết kiệm diện tích.

Hy vọng qua bài viết này bạn đã hiểu hơn về cách bố trí bàn thờ gia tiên theo phong tục từng miền trong các dịp lễ, Tết. Đừng ngần ngại liên hệ với Trúc Lâm An qua form dưới đây nếu bạn đang ấp ủ thiết trí một không gian thờ cúng đẹp và ý nghĩa. Chúng tôi luôn sẵn lòng lắng nghe và hỗ trợ bạn trong từng chi tiết thiêng liêng.

>> Xem thêm: Dịch vụ thiết trí không gian thờ cúng ý nghĩa, linh thiêng của Trúc Lâm An